Wady wymowy dzieci w wieku przedszkolnym
Nowatorskie metody nauczania stosowane w pracy przedszkola
SPIS METOD
1. WHAT‘S MISSING?- CZEGO BRAKUJE
2. PEDAGOGIKA ZABAWY WEDŁUG KLANZY
3. METODA RUCHU ROZWIJAJĄCEGO WERONIKI SHERBONE
4. METODA GIMNASTYKI TWÓRCZEJ RUDOLFA LABANA
5. METODA CARLA ORFFA – SŁOWO, MUZYKA, RUCH
6. METODA DOBREGO STARTU MARTY BOGDANOWICZ
Wiek przedszkolny to okres wzmożonej aktywności poznawczej, wyrażającej się silną potrzebą intelektualną wrażeń, dużym napięciem emocjonalnym i potrzebą działania. Zadaniem wychowania przedszkolnego jest zatem stworzenie sytuacji, w których dziecko znalazłoby zaspokojeni tych potrzeb. Nauczyciele, aby osiągnąć jak najlepsze efekty swojej pracy wykorzystują nowoczesne metody pracy.
1
What‘s missing?- Czego brakuje?
Cele metody:
Rozwijanie potencjału intelektualnego wśród dzieci, spostrzegawczości, podejmowania decyzji. Rozwijanie i prezentowanie nowego słownictwa i utrwalenie już poznanego.
Krok 1.
Przygotuj karty obrazkowe lub inne przedmioty związane z celem zajęć , a następnie ułóż je na dywanie lub stoliku.
Krok 2.
Zaprezentuj dzieciom przygotowane kartki, przedmioty, nazywaj je głośno.
Krok 3.
Poproś dzieci aby postarały się zapamiętać prezentowane ilustracje, przedmioty.
Krok 4.
Wyjaśnij dzieciom, że podczas muzyki odchodzą od miejsca , w którym się uczycie , mogą w tym czasie tańczyć, biegać. Kiedy milknie muzyka dzieci mają przyjść w umówione miejsce i powiedzieć czego brakuje. Można też poprosić dzieci, aby zamknęły oczy lub się odwróciły.
Krok 5.
W tym czasie nauczyciel chowa dowolny przedmiot, ilustrację i pyta dzieci „What’s missing?”
Dzieci odpowiadają: Ball, blu, grapes, girl…
Krok 6.
Dziecko, które prawidłowo nazwie brakujący przedmiot wygrywa i to ono może chować następny przedmiot itd.
Tę metodę możemy używać w różnych sytuacjach, cokolwiek mamy pod ręką. Mogą to być klocki, zabawki, liczby, kolory, kształty. Świetnie się sprawdza z dziećmi starszymi i w pracy z młodzieżą – oczywiście poziom trudności zadania zwiększa się.
2
Pedagogika zabawy według Klanzy
Nazwa tej metody nasuwa skojarzenia: „coś jest przyjemne, coś wyzwala spontaniczność, coś wyzwala radość”. Pedagogika ta włącza do nauczania i wychowania metody kreatywne, aktywizujące, pobudzające emocje i wyobraźnię, z przełożeniem ich na takie sytuacje, w których uczestnik grupy może bez lęku rozwijać swoje najlepsze strony.Pedagogika zabawy wybiera z repertuaru zabaw tradycyjnych czy terapeutycznych tylko te, które spełniają określone zasady, a zwłaszcza: zapewniają dobrowolność uczestnictwa, uwzględniają wszystkie poziomy komunikowania, rozwijają pozytywne przeżycie jako wartość i unikają rywalizacji, posługują się różnymi środkami wyrazu.
Cele:
– harmonijny i wszechstronny rozwój dziecka,
– pomoc w odkrywaniu najlepszych cech wychowanka,
– integrowanie grupy,
– usuwanie strachu, poczucia lęku,
– zaktywowanie wszystkich zmysłów,
– wyzwolenie twórczości poprzez dramę, tańce i pląsy, różne formy plastyczne,
– działanie pozbawione rywalizacji i walki o zwycięstwo.
Przykładowe zabawy:
- Zabawa „Witam tych, którzy…lubią jeść słodycze, mają zielone bluzki, jedzą owoce itd.
- Zabawa „Zgadnij co to?”- odgadywanie przedmiotów za pomocą dotyku, warzyw/owocy za pomocą smaku itp.
- Zabawa „Morskie fale” – uczestnicy zabawy stoją w kole trzymając za uchwyty chusty. Wachlują chustą wywołując sztorm na morzu – mocne potrząsanie, na hasło „cisza na morzu” delikatnie wachlują chustą.
3
Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne
Metoda Weroniki Sherborne- jest prosta, naturalna i możliwa do zastosowania w każdych warunkach, bez konieczności używania przyrządów. Ćwiczymy boso, w niekrępujących ruchy strojach, na podłodze, w niskich bezpiecznych pozycjach, (jak kto może) i bez elementów współzawodnictwa. Po bardziej intensywnym wysiłku stosujemy odpoczynek i relaks. Metoda ta nawiązuje do „języka ciała”, czyli ćwiczenia stanowią formę naszego komunikowania się z innymi. Tuląc się do siebie, głaszcząc, patrząc na siebie możemy wiele powiedzieć drugiej osobie, że ją kochamy, lubimy, akceptujemy. Nasz kontakt staje się głębszy, żywy i emocjonalny. Są to raczej nasze doświadczenia ruchowe, cielesne i emocjonalne niż normalne ćwiczenia. Ze względu na swą prostotę, naturalność i możliwość stosowania jej w każdych warunkach, jest to metoda dla każdego. Każdy może w niej uczestniczyć w takim zakresie, w jakim jest to dla niego możliwe. Nie ma słabych, gorszych, czy smutnych. Wszyscy są aktywni, radośni i zwycięscy. Każdemu coś się uda, każdy zostanie pochwalony i zachęcony do dalszych wysiłków. Stosować ją można wszędzie: w żłobkach, przedszkolach, szkołach, sanatoriach, na obozach, koloniach, czyli wszędzie tam, gdzie znajdują się grupki chętnych, którzy chcieliby zniżyć się do parteru, położyć na podłodze i mieć ochotę na uczestnictwo w dobrej zabawie, które jest jednocześnie połączeniem przyjemnego z pożytecznym.
Bawić się mogą wszyscy: dzieci, młodzież, dorośli. Partnerzy ćwiczą parami, trójkami, czwórkami, bądź w większych grupach np. dziecko- dziecko w tym samym wieku, dziecko- dziecko starsze: dziecko- dorosły.
Metoda ruchu rozwijającego wspiera i stymuluje rozwój dziecka, młodzieży, dorosłych, zarówno zdrowych, jak i z zaburzeniami psychofizycznymi, mikro uszkodzeniami centralnego układu nerwowego, a także z zaburzeniami psychofizycznymi, mikro uszkodzeniami centralnego układu nerwowego, a także z zaburzeniami emocjonalnymi. Celem tej metody jest wspomaganie rozwoju psychoruchowego dziecka i terapia zaburzeń rozwoju, czyli doświadczenie ruchu, kontaktu emocjonalnego, fizycznego, społecznego, poznanie własnego ciała. Stosując tę metodę dążymy do rozwoju świadomości schematu ciała, orientacji w czasie i przestrzeni w środowisku zewnętrznym, poczucia bezpieczeństwa, zaufania do siebie i partnera, współdziałanie partnerstwa, emocji, opanowanie ich, własnej inwencji, pewności siebie, inicjatywy, spontaniczności ruchu i zachowań, sprawności ruchowej, wyobraźni, koncentracji uwagi sposobu komunikowania się, a także do integracji środowiska, w którym jesteśmy oraz umiejętności rozluźniania się po okresie napięcia i koncentracji.
Dziecko:
– zna swoje ciało, jego części oraz nazwy ułatwiające ich identyfikację,
– rozumie: ustne polecenia kierowane indywidualnie i do grupy,
– potrafi: odczuwać własne ciało, wyodrębniać się od tego, co go otacza, dzielić przestrzeń z innymi ludźmi,
– potrafi wykonać ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała, ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie, ułatwiające nawiązanie kontaktu z partnerem i grupą.
1.Powitanie – ćwiczenia rozwijające świadomość osoby
- Powitanie piosenką
Wszyscy są
Witam was
Zaczynamy już czas
Jestem ja, jesteś ty
Raz, dwa, trzy.
- „Iskierka – prowadzący zajęcia mówiąc „Posyłam iskierkę przyjaźni w krąg niechaj trafi do waszych rąk”- ściska dłoń siedzącego przy nim dziecka, które z kolei druga ręka ściska dłoń swego sąsiada. Iskierka musi wrócić do wysyłającego ten znak
2. Ćwiczenia świadomość schematu ciała - Powitanie paluszkami- wszyscy siedzą w kole pochylając się do środka koła, wszyscy witają się ze sobą paluszkami rąk i całymi dłońmi.
- Powitanie stopami – wszyscy siedzą w kole trzymając się za ręce, wszyscy witają się ze sobą paluszkami stóp.
Wskazywanie za prowadzącym swoich części ciała – pokaż swoje ręce, swoje ucho itp.
3.Ćwiczenia kształtujące świadomość przestrzeni
Wagoniki – Dzieci poruszają się po sali w różnych kierunkach, następnie „wagoniki” łączą się po 3 i nadal poruszają się po całej sali.
„Przepychanie” – dzieci siedzą na dywanie plecami do siebie i próbują się przepychać plecami.
4
Metoda gimnastyki twórczej Rudolfa Labana
Metoda ta, nazywana jest także metodą improwizacji ruchowej. Ważną rolę odgrywać tu będzie inwencja twórcza ćwiczących, ich pomysłowość, fantazja doświadczenie ruchowe. W metodzie tej posługujemy się różnymi formami ruchu, takimi jak: odkrywanie, naśladowanie, inscenizacja, pantomima, gimnastyka wykorzystująca ruch naturalny, ćwiczenia muzyczno-ruchowe, taniec, opowieść ruchowa, itp. Nauczyciel staje się współuczestnikiem i współpartnerem zabaw. Metoda ruchowa ekspresji twórczej daje możliwość rozwijania się w zakresie między innymi: wyczucia własnego ciała, wyczucia przestrzeni, wyczucia ciężaru ciała (siły), doskonaleniu płynności ruchu, w zakresie kształtowania umiejętności współdziałania z partnerem lub grupą.
Przykładowe zabawy:
- Swobodny marsz – zatrzymanie się na ustalony sygnał (uderzenie w bębenek). Wykorzystanie bębenka.
2. Zabawa ożywiająca ,,Taniec przyklejaniec” – improwizacja ruchowa na tle utworu. Muzyka rytmiczna.
3. Wyczucie własnego ciała ,,Powitanie różnych części ciała” – dotykanie jednej części ciała do drugiej np. łokieć wita się z kolanem, czoło wita się z ręką, duży palec u nogi wita się z szyją, itp.
4. Wyczucie przestrzeni ,,Jedziemy na wycieczkę” – naśladowanie różnych środków lokomocji: pociąg, jazda na rowerze.
5. Wyczucie ciężaru ciała „Porządki na leśnej polanie” – przenoszenie wyimaginowanych kamieni na miejsce, a w czasie krótkich przerw zupełne rozluźnienie.
6. Wyczucie rytmu i ciężaru ciała w czasie i przestrzeni ,,Stop klatka” – swobodny taniec z towarzyszeniem muzyki , w czasie przerwy w muzyce przyjęcie pozy zastygłej w bezruchu (wykorzystanie zrobionych z bibuły pomponów).
7. Ćwiczenia rytmiczne – dzieci wystukują rytm do przysłowia : ,,Idzie rak nieborak, jak uszczypnie będzie znak”. Powtórzenie rytmicznie rymowanki z: wystukiwaniem rytmu o podłogę, ze zmianą tempa ( od wolnego do szybkiego), ze zmianą dynamiki ( cicho – głośno), ze zmianą rejestrów ( cienko – grubo). Dzieci są w pozycji siedzącej.
8. Wyczucie własnego ciała. ,,Kwiatek” – w miejscu, pozycja niska, zamknięta. Całe ciało stopniowo rozwija się i rośnie do góry a potem stopniowo zamyka się (muzyka spokojna).
9. Wyczucie przestrzeni ,,Łapiemy motylka” – podskok w miejscu jak najwyżej, aby złapać motylka.
10. Doskonalenie płynności ruchów ,,Psotnik wiatr” – dowolne poruszanie chustką w różnych kierunkach (zabawa z chusteczkami).
11. Wyczucie ruchów własnych i ruchów partnera ,,Lustro” – jedno dziecko z pary wykonuje dowolne ruchy a drugie odwzorowuje. Dzieci dobierają się parami.
12. Wyczucie przestrzeni ”Wspólne zdjęcie” – dzieci ustawiają się do wspólnej, wesołej fotografii – robią zabawne pozy i miny.
5
Metoda Carla Orffa – słowo, muzyka, ruch
Doskonałym narzędziem, wpływającym na kreatywność i rozwój fizyczny dziecka, jest muzyka. Towarzyszy mu ona prawie na każdym kroku: podczas występów, codziennych zabaw ruchowych, w trakcie porannej gimnastyki, wyliczanek czy wierszyków. Doskonałym rozwiązaniem w pracy nauczyciela jest metoda Carla Orffa, która niezwykle skutecznie wpływa na aktywizację ruchową dziecka i jego muzykalność.
Cała koncepcja pedagogiki muzycznej według Orffa opiera się na trzech zasadach: kształcenie poprzez zabawę, rozwijanie muzykalności dzieci, integracja muzyki, słowa i ruchu.
Etapy postępowania:
- Podział słowa lub prostego zdania na sylaby wypowiadane w rytmie.
- Poruszanie swoim ciałem w rytmie.
- Przenoszenie ruchu na instrument.
Przy metodzie Carla Orffa najczęściej sięga się po grę na instrumentach, ruch przy muzyce oraz tworzenie muzyki, rzadziej wykorzystuje się śpiew i słuchanie muzyki.
Gra na instrumentach– szczególna rola w systemie Carla Orffa. Dzieci mają kontakt z instrumentami od samego początku. Dobór repertuaru do wykonania przy pomocy instrumentów jest tak dobrany, aby nie znużyć i nie zniechęcić dzieci. Używamy instrumentów melodycznych (do wygrywania melodii) np. dzwonki; instrumentów niemelodycznych (wygrywamy tylko rytm) np. tamburyn oraz instrumenty wykonane przez dzieci np. kubeczki z grochem.
Ruch przy muzyce– nie ma ustalonych reguł poruszania się. Ruch jest spontaniczny, ma charakter kreatywny. Jest swobodny, zależny od wewnętrznego nastroju dziecka. Na samym początku ruch przy muzyce w koncepcji Orffa ma charakter prosty: chód, bieg, podskoki, czworakowanie. Następnie przybiera charakter improwizowany, by w końcu stać się kreatywnym.
Tworzenie muzyki– przybiera kształt improwizacji (wokalnej, instrumentalnej, wokalno/instrumentalnej i ruchowej). Jest całkowicie swobodna, niezależna, nie należy ograniczać jej żadnymi regułami. Ten etap improwizowania charakterystyczny jest szczególnie w grupach dzieci młodszych o mniejszym doświadczeniu muzycznym. Następne etapy w tworzeniu muzyki w systemie Orffa noszą już pewne cechy improwizacji kierowanej. Prowadzący może już narzucać dzieciom pewne zasady, np. dobór instrumentów, linię melodyczną, czy rytm.
Śpiew– już pierwsze kontakty dziecka z muzyką związane są ze śpiewem. Występuje on praktycznie w każdej zabawie. Dlaczego odgrywa jednak on tutaj rolę drugoplanową? W koncepcji Orffa śpiew polega na wykonywaniu piosenek dziecięcych, ludowych, fragmentów muzyki poważnej przy akompaniamencie (zwykle perkusyjnym). Główny nacisk kładzie Orff na ekspresję wynikającą z zaangażowania dziecka i na jego możliwości twórcze.
Słuchanie muzyki– nie odgrywa roli pierwszoplanowej. Ma miejsce podczas wspólnej improwizacji (np. ruchowej) także podczas wspólnego odtwarzania muzyki i gry na instrumentach. Dzieci mają okazję przysłuchiwać się dźwiękom, dostrzegają barwę instrumentów, rozwijają wrażliwość na ich współbrzmienie. Metoda Orffa daje możliwość przygotowania do percepcji muzyki.
Nauka improwizacji to również jeden z podstawowych elementów metody Orffa. Przebiega ona kolejno w trzech etapach:
- Etap słowno – rytmiczny – wprowadzenie wartości rytmicznych (dzieci improwizują rytm do imion, nazw, wierszy, itp.). Można wykorzystywać dodatkowe klaskanie, tupanie, pstrykanie palcami, uderzanie dłońmi o uda, itp.
- Echo rytmiczne – powtarzanie rytmu podanego przez nauczyciela na zasadzie „echa” przez dzieci
- Etap rytmiczno-melodyczny – układanie melodii do własnego imienia, nazw zwierząt, kwiatów, śpiewanki muzyczne.
W przypadku wszelkiego typu improwizacji pierwszy etap tworzenia muzyki opiera się na elementarnej skali muzycznej jaką jest pentatonika. Jest ona najbliższa małym dzieciom. Kolejne etapy nauki i improwizacji charakterystyczne są już dla dzieci starszych.
Przykładowe zabawy:
- 1. Opowiadanie nauczycielki o mieście „Gazetkowo”, gdzie każdy mieszkaniec wybiera sobie dom (gazety rozłożone na podłodze).
Ćwiczenie myślenia twórczego; tworzenie listy atrybutów gazety; Instrukcja: weź do ręki gazetę, obejrzyj jaka ona jest, dotknij ją, zobacz jaką ma grubość sprawdź czy wydaje dźwięk, powąchaj ją, oceń ciężar.
- Kontakt emocjonalny; porównywanie gazety do przedmiotów codziennego użytku – prześcieradła, poduszki, kołdry, części garderoby itp.
- Wydobywanie odgłosów akustycznych; dzieci maszerują po sali i naśladują padający deszcz (uderzanie w gazetę), wiejący wiatr (wachlowanie gazetą), marsz (pocieranie gazety) w części drugiej zagadki akustyczne; nauczycielka odwrócona tyłem wydobywa z gazety różne odgłosy, dzieci odgadują co dzieje się z gazetą (darcie, składanie, zwijanie, podrzucanie, stukanie, itp.).
- Zabawa przy muzyce.
Gazety leżą na podłodze – to kałuże. Bieg, marsz, skoki przez kałuże, omijanie, slalom.
- Ustawienie jak wyżej – gazety to „komórki do wynajęcia”. Bieg, marsz po sali w rytm melodii. Cisza (brak melodii) – wracamy do swojej „komórki”; składamy gazetę na pół i tak powtarzamy zabawę dopóki dzieci będą mogły utrzymać równowagę.
- Zabawa w czytanie; dzieci ujmują gazetę obiema rękami i z pomocą nauczyciela czytają artykułując dowolne sylaby (le, la lu…) i zmieniając natężenie głosu, przyjmując różne pozycje w czasie czytania.
- Zabawa kształcąca słuch i sprawność fizyczną, pt. „Niewidzialni”;
przy dźwiękach tamburyna dzieci swobodnie biegają, na dźwięk dzwoneczka – zwijają się w kłębek, nakrywają się gazetą – peleryną.
- Zabawa w parach.
Każda para „zrośnięta” jest ramieniem. Chodzi po sali w rytm melodii i czyta gazetę. Najpierw swoją potem gazetę sąsiada – na krzyż. Bardzo ważne jest współdziałanie z partnerem i orientacja w przestrzeni, aby nie zderzyć się z inną parą.
- Taniec z gazetą na głowie, na brzuchu, na plecach, na ręku itp. Tak samo w parach (jedna gazeta na parę). W tańcu trzymamy gazetę czołami, plecami, kolanami itp. Wszystkie polecenia wykonywane są w rytm melodii.
- Marsz w kole w rytm melodii. W środku koła kosz. Wrzucanie kul do kosza na każdą akcentowaną nutę (bębenek).
6
Metoda Dobrego Startu Marty Bogdanowicz
Metoda Dobrego Startu (MDS) została opracowana przez Martę Bogdanowicz. Głównym założeniem MDS jest wspomaganie rozwoju psychomotorycznego dziecka poprzez odpowiednio zorganizowaną zabawę i aktywne wielozmysłowe uczenie symboli graficznych: łatwych wzorów, wzorów literopodobnych, liter i znaków matematycznych. Realizacja tego założenia odbywa się poprzez rozwijanie funkcji poznawczych: wzrokowo-przestrzennych, słuchowo-językowych i ruchowych oraz ich współdziałania (integracji percepcyjno-motorycznej). Inne cele to kształtowanie lateralizacji, świadomości schematu ciała (jego części oraz lewej i prawej strony) i przestrzeni.
MDS przeznaczona jest dla dzieci w wieku od 2 do 10 lat. Można ją stosować zarówno wobec dzieci o prawidłowym rozwoju, jak i u dzieci z różnymi deficytami a także z niepełnosprawnościami.
W MDS występują trzy elementy:
- element motoryczny to ćwiczenia ruchowe, ruchowo-słuchowe, a także ruchowo-słuchowo- wzrokowe czyli ruchy zharmonizowane z rytmem piosenki, wykonywane podczas reprodukowania znaków graficznych;
- element słuchowy to piosenki, wierszyki, zdania, wyrazy;
- element wzrokowy to znaki graficzne (łatwe wzory, wzory literopodobne, litery i znaki matematyczne).
W okresie 40 lat rozwoju Metody Dobrego Startu powstały trzy jej warianty:
1. Łatwe wzory i piosenki lub wierszyki, służą one do wspomagania rozwoju, profilaktyki niepowodzeń przedszkolnych i szkolnych oraz edukacji. Są przeznaczone dla dzieci najmłodszych (od 2 roku życia), rozwijających się prawidłowo i tych starszych, których rozwój przebiega z opóźnieniem lub nieharmonijnie.
2. Wzory literopodobne i piosenki lub wierszyki, które wspomagają rozwój, są przeznaczone dla starszych przedszkolaków przygotowujących się do nauki czytania i pisania, dzieci z ryzykiem dysleksji lub mało sprawnych ruchowo (z dyspraksją), starszych dzieci, których rozwój jest opóźniony.
3. Litery, znaki matematyczne i piosenki lub wierszyki. Te z kolei służą do uczenia liter, znaków matematycznych oraz do terapii w przypadku niepowodzeń szkolnych. Przeznaczone są dla uczniów klasy pierwszej, uczniów z trudnościami w nauce czytania i pisania (w tym uczniów z ryzykiem dysleksji), uczniów starszych z dysleksją rozwojową.
Zajęcia prowadzone Metodą Dobrego Startu mają stałą strukturę. Wyróżnia się:
- zajęcia wprowadzające,
- zajęcia właściwe (ćwiczenia ruchowe, ruchowo-słuchowe i ruchowo-słuchowo- wzrokowe),
- zajęcia końcowe.
Przykładowe zabawy :
- Gra na prostych instrumentach perkusyjnych
Dziecko powinno być zachęcane przez osobę prowadzącą do wystukiwania prostych rytmów lub dowolnej ekspresji wyrażanej przy pomocy instrumentu.
- Powtórz, co robię
Dziecko ma zawiązane oczy. Osoba prowadząca klaszcze. Zdejmujemy dziecku opaskę – dziecko ma pokazać lub powtórzyć samodzielnie realizację dźwięków. Następnie: tupiemy, mlaszczemy, gwiżdżemy itp.
- Rozpoznawanie odgłosów przyrody
(np. deszcz, burza, szum drzew, kapanie wody), najbliższego otoczenia (np. odgłosy domowe – pralka, odkurzacz, tykanie zegarka, nalewanie wody) lub zwierząt (miauczenie, szczekanie, muczenie, ćwierkanie) odtwarzanych z nagrania. Należy przygotować obrazki odpowiadające odtwarzanym odgłosom. Można pracować odpowiednimi kręgami tematycznymi.
- Wytwarzanie różnych dźwięków za pomocą określonych przedmiotów
(np. papieru, piłki, wody, szkła, balonów). Zachęcamy dziecko do poszukiwania jak
największej liczby różnorodnych dźwięków, które można wytworzyć przy użyciu jednego przedmiotu.
- Zabawa z rekwizytem: obręcz (typu hula-hoop)
Dziecko przechodzi przez trzymaną przez nauczyciela obręcz w różny sposób – przodem, tyłem, bokiem (koordynacja ruchowa, poruszanie się w przestrzeni).
- Zabawa z rekwizytem: jak powyżej
Obręcz leży na podłodze. Dziecko wskakuje do środka obręczy; najpierw przeskakuje z nogi na nogę, a następnie – skacze obunóż (koordynacja ruchowa, poruszanie się w przestrzeni).